سرزمین جشن ها
ایران کهن سرزمین جشن ها بوده است . افزون بر جشن های بزرگی همچون نوروز، مهرگان و سده که باشکوه ترین جشن های ایرانی بوده است بیش از ۱۲ جشن دیگر هم برگزار می شده است.
۱۲ جشن ( هم نامی روز و ماه)
در ایران کهن ، هر ماه ۳۰ روز و هر روز، نامی ویژه داشته است که نام دوازده روز از سی روز هر ماه ، هم نام با ۱۲ ماه سال بوده است.
برای نمونه سیزدهمین روز هر ماه ، “تیر “ نام داشته است . از اینرو سیزدهمین روز تیرماه گاهشماری ایران باستان که برابر با ۱۰تیرماه کنونی است ” جشن تیرگان” است.
امروزه از یکم تا دهم تیرماه ، در گوشه وکنار ایران ،جشن تیرگان با آداب ویژه همانجا برگزار می گردد.
این جشن در آمل ،روز سیزدهم تیرماه تقویم باستانی مازندران ، در فراهان روز یکم تیرماه خورشیدی که برداشت گندم نیز ،پایان یافته است برگزار می شود.
زرتشتیان، روز دهم تیرماه ، در تهران ،کرج ، میبد ،اردکان، یزد ،کرمان ،بم ، شیراز، اسپهان ( اصفهان) ، اهواز ، آمریکا و اروپا جشن تیرگان را به باشکوهی برگزار می کنند.
چرا تیرگان را جشن می گیریم؟
برخی نوشته های کهن ،این جشن را ، در گرامی داشت “تیر” ( که ستاره باران آور در فرهنگ ایرانی است) می دانند.
در تاریخ کهن، تیرگان روز کمان‌کشیدن آرش کمانگیر و پرتاب تیر از فراز البرز، برای تعیین مرز ایران و توران و پایان جنگ میان آنها بوده است.
همچنین جشن تیرگان به روایت ابوریحان بیرونی در آثارالباقیه، روز بزرگداشت مقام نویسندگان در ایران باستان بوده‌است.
جشن تیرگان در فراهان ( روستای دلف آباد یا ذلف آباد) به شکرانه، برداشت گندم برگزار می شود .
آداب جشن تیرگان
این جشن در کنار آب‌ها، همراه با مراسمی وابسته با آب و آب پاشی و آرزوی بارش باران در سال پیش رو، همراه بوده و همچون دیگر جشن‌هایی که با آب در پیوند هستند، با نام عمومی «آبریزگان» یا «آب پاشان» یا «سر شوران» یاد شده‌است.
از دیگر آداب این جشن، فال کوزه بوده است و بستن دست بند تیر و باد است.
دست بند تیر و باد
این دست بنداز ۷ ریسمان به ۷ رنگ متفاوت بافته شده‌است که در تیرگان به دست می‌بندند و در باد روز از تیرماه (۹ روز پس از تیرگان) این بند را باز کرده و در جای بلندی مانند پشت بام ، به باد می‌سپارند تا آرزوها و خواسته‌هایشان را به عنوان پیام‌رسان به همراه ببرد. این کار با خواندن شعر زیر انجام می‌شود:
تیر برو باد بیا غم برو ،شادی بیا رنج برو ، روزی بیا خوشه مرواری بیا
فال کوزه
روز پیش از تیرگان، دوشیزه‌ای را بر‌گزیده می شود و کوزه سفالی سبز رنگ دهان گشادی به او می‌دهند ، او این کوزه را از آب پاکیزه پر می‌کند و یک دستمال سبز ابریشمی را بر روی دهانه آن می‌اندازد آنگاه آن را نزد همه کسانی که می‌برد که آرزویی در دل دارند و و آنها جسم کوچکی مانند انگشتری، گوشواره، سنجاق سر، سکه یا مانند این‌ها در آب کوزه می‌اندازند. سپس دختر کوزه را به زیر درختی همیشه سبز چون سرو می‌برد و در آن‌جا می‌گذارد. در روز جشن تیرگان و همه کسانی که آرزویی داشته‌اند در جایی گرد هم می‌آیند و دوشیزه، کوزه را از زیر درخت به میان می‌آوردو سال خوردگان با صدایی بلند ، یکی پس از دیگری سروده هایی را می‌خوانند و دختر در پایان هر سروده، دست خود را درون کوزه می‌برد و یکی از چیزها را بیرون می‌آورد، از این راه در می یابند که سروده خوانده شده در پیوند با خواسته و آرزوی چه کسی بوده است.
نام ۳۰ روز ماه در گاهشمار باستانی
(۱) اورمزد ، (۲) وهمن یا بهمن ، (۳) اردیبهشت ،(۴) شهریور ، (۵) سپندارمذ یا اسپند ، (۶) خورداد ، (۷) امرداد.
(۸) دی بآذر ، (۹) آذر ، (۱۰) آبان ، (۱۱) خور(خیر) ، (۱۲) ماه ، (۱۳) تیر ، (۱۴) گوش.
(۱۵) دی بمهر ، (۱۶) مهر ، (۱۷) سروش ، (۱۸)رشن ، (۱۹) فروردین ، (۲۰) ورهرام یا بهرام ، (۲۱) رام ، (۲۲) باد.
(۲۳) دی بدین ، (۲۴) دین ، (۲۵) ارد ، (۲۶) اشتاد ، (۲۷) آسمان ،(۲۸) زامیاد ، (۲۹) مانترسپند ،(۳۰) انارم.